၂။ ဆရာခင္ဗ်ား ကြၽန္ေတာ္ social anxity အေၾကာင္းသိခ်င္လို႔ပါ။ အဓိကကေတာ့ ဘယ္လိုကုသႏိုင္မလဲဆိုတာကိုပါ။
၃။ အသက္ ၄၉ ႏွစ္ရွိ၊ အမ်ိဳးသမီးတဦးကေန စာမ်က္ႏွာ ၂ ရြက္အျပည့္ လက္ေရးနဲ႔စာတေစာင္နဲ႔ေမးပါတယ္။
စိုးရိမ္စိတ္ကဲလြန္ျခင္းမွာ အမ်ိဳးအစားေတြမ်ားတယ္။
1. Panic disorder ေဆာက္တည္ရာမရျဖစ္ျခင္း၊
2. Obsessive compulsive disorder စြဲလမ္းမႈ အားၾကီးျခင္း၊
3. Post-traumatic stress disorder ထိခိုက္ဒဏ္ရာရျပီး စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း၊
4. Social anxiety disorder အသိုင္းအဝိုင္းထဲ ဝင္မဆန္႔ျခင္း၊
5. Specific phobias တခုခုကိုသတ္သတ္မွတ္မွတ္ေၾကာက္ေနျခင္း နဲ႔
6. Generalized anxiety disorder ေယဘုယ်ေၾကာက္စိတ္အားၾကီးျခင္း။
စိုးရိမ္စိတ္ဆိုတာ သဘာဝျဖစ္တယ္။ အခ်ိန္မေရြး၊ လူမေရြးမွာလာျဖစ္ေနတယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ကဲလြန္ျခင္းကေတာ့ ေရာဂါျဖစ္တယ္။ သူ႔ရ့ဲပံုမွန္ဘဝကို ရင္ဆိုင္ေက်ာ္လႊားဘို႔မွာ အခက္အခဲအတားအဆီးတခု ျဖစ္ေနေတာ့တယ္။ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ စိတ္အေျခအေနေတြထဲမွာ ဒီေရာဂါက ဆိုးတဲ့အထဲမွာပါတယ္။
1. Panic disorder ေဆာက္တည္ရာမရျဖစ္ျခင္း၊ ရုတ္တရက္ ၾကိဳတင္မႈမရွိပဲ ေၾကာက္စိတ္ျဖစ္လာတယ္။ ထပ္ထပ္ျဖစ္မယ္။ ေဇာေခြ်းေတြျပန္မယ္။ ရင္ပတ္နာမယ္။ ရင္တုန္မယ္။ ဆို႔ေနသလိုခံစားရမယ္။ ႏွလံုးေရာဂါ အတက္ရသလိုမ်ိဳး ဆင္ဆင္တူေနမယ္။ ႏွလံုးေရာဂါ မဟုတ္ပါ။
2. Obsessive-compulsive disorder (OCD) စြဲလမ္းမႈအားၾကီးျခင္း၊ ေၾကာက္စိတ္ကိုသာ အျမဲေတြးထင္ေနမယ္။ ဒီအတြက္ တခုခုအားကိုးရာရွာတာမ်ိဳး လုပ္ေနမယ္။ စိုးရိမ္စိတ္နဲ႔ လက္ခဏခဏေဆးေနသူမ်ိဳးလည္းအတူဘဲ။
3. Post-traumatic stress disorder (PTSD) ထိခိုက္ဒဏ္ရာရျပီး စိတ္ဖိအားမ်ားျခင္း၊ ထိန္႔လန္႔ေၾကာက္ရြံ႔စရာ တကယ္တန္းတခုခုကို ၾကံဳေတြ႔ခံစားျပီးေနာက္ ေၾကာက္ေနမယ္။ ရုပ္ပိုင္းေစာ္ကားမႈ၊ လိင္ပိုင္းေစာ္ကားမႈ ခံရသူမ်ိဳး။ ေဆြမ်ိဳးထဲက ေသဆံုးမႈ။ သဘာဝေဘးအႏၲရာယ္ က်ေရာက္ျခင္း။
4. Social anxiety disorder အသိုင္းအဝိုင္းထဲ ဝင္မဆန္႔ျခင္း၊ social phobia လဲေခၚတယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ကို သိပ္သတိထားလြန္းေနသူ။ လူမႈအသိုင္းအဝုိင္းထဲဝင္ရမွာ စိုးေၾကာက္ေနသူ။
5. Specific phobias တခုခုကိုသတ္သတ္မွတ္မွတ္ ေၾကာက္ေနျခင္း၊ ေျမြ၊ အျမင့္၊ ပ်ံသန္းမႈ စတာေတြကို သိပ္ေၾကာက္ေနသူ။ တကယ့္အေျခအေနနဲ႔ ေၾကာက္စိတ္က အခ်ိဳးမမွ်ဘူး။
6. Generalized anxiety disorder ေယဘုယ်ေၾကာက္စိတ္အားၾကီးျခင္း။ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္မႈကင္ျပီး ေၾကာက္အားၾကီးေနသူ။
ဘယ္လိုခံစားေနရသလဲ
ေဆာက္တည္ရမရ၊ ေၾကာက္ေန၊ မေနႏိုင္မထိုင္ႏိုင္ျဖစ္ေန။ ထိန္းမႏိုင္သိမ္းမရ၊ အထင္အျမင္ကိုသာ တန္းတန္းစြဲျဖစ္ေန။ ခံစားခဲ့ရဘူးတာကိုဘဲ ထပ္ထပ္ေတြးထင္ေန၊ အိပ္မက္ဆိုးေတြမက္ေန။ တခုခုကိုထပ္ထပ္လုပ္ေန၊ လက္ကိုခဏခဏ ေဆးေန။ အိပ္မရ။ ေျခ-လက္ ေအးစက္ေန။ အသက္ရွဴတိုေတာင္း၊ ရင္တုန္၊ တည္ျငိမ္ေအာင္ေနလို႔မရ၊ အာေခါင္ေျခာက္၊ ေျခ-လက္ထံုက်င္ေန၊ ပ်ိဳ႔၊ ၾကြက္သားေတြ တင္းေတာင့္ေန၊ ေခါင္းမူး။
ဘာလို႔ျဖစ္သလည္းတိတိက်က်မသိပါ။ တျခားစိတ္အေျခအေနေတြလိုဘဲ ပုဂၢိဳလ္ေရးအားနည္းလို႔ျဖစ္ရတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ စာရိတၲခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔လဲ မဟုတ္ပါ။ မိဘအုပ္ထိန္းမႈနည္းလို႔လဲ မဟုတ္ပါ။ အေၾကာင္းတရားေတြ ေပါင္းဆံုရာကေနျဖစ္တယ္။ စိတ္မွာျဖစ္တာေပမဲ့ ဦးေႏွာက္စီးေၾကာင္းခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔လဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ နာတာရွည္ စိတ္ဖိစီးမႈကေန ဦးေႏွာက္စီးေၾကာင္းကို သက္ေရာက္ႏိုင္တယ္။ ဦးေႏွာက္တည္ေဆာက္မႈ ေျပာင္းလို႔လဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မိသားစုထဲတေယာက္မကျဖစ္တတာလဲရွိတယ္။ စိတ္ထိခိုက္စရာ ၾကီးၾကီးမားမား ခံစားရတာကေန ဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ဘယ္လိုကုသမလဲ
1. Psychotherapy စိတ္ကုသနည္း။
2. Cognitive-behavioral therapy စိတ္ကုသနည္းတမ်ိဳး။
3. Dietary and lifestyle changes လူေနမႈပံုစံေျပာင္းေပးနည္း။
4. Relaxation therapy စိတ္ေျပလက္ေပ်ာက္လုပ္ေပးနည္။
5. Medication ေဆးေပးနည္း။ anti-depressants နဲ႔ anxiety-reducing drugs ေဆးေတြေပးမယ္။
(က) Anti-depressants စိတ္မက်ေဆးမ်ား
Monoamine oxidase inhibitors (MAOIs) = desvenlafaxine (Pristiq), fluoxetine (Prozac), imipramine (Tofranil), isocarboxazid (Marplan), meperidine, methadone, phenelzine (Nardil), propoxyphene (Darvon), selegiline transdermal system (EMSAM), sertraline (Zoloft), St. John's Wort, tramadol (Ultram), tranylcypromine (Parnate), venlafaxine (Effexor), Tricyclic antidepressants (TCAs) = amitriptyline (Elavil, Endep), amoxapine, clomipramine (Anafranil), desipramine (Norpramin), doxepin (Sinequan, Adapin), imipramine (Tofranil), nortriptyline (Pamelor, Aventyl), protriptyline (Vivactil), trimipramine (Surmontil)
Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) = citalopram (Celexa), escitalopram (Lexapro), fluoxetine (Prozac, Sarafem), fluvoxamine (Luvox), paroxetine (Paxil, Paxil CR, Pexeva), sertraline (Zoloft)
Serotonin norepinephrine reuptake inhibitors (SNRIs) = duloxetine (Cymbalta), venlafaxine (Effexor), desvenlafaxine (Pristiq)
(ခ) Anti-anxiety drugs စိုးရိမ္စိတ္နည္းေစတဲ့ေဆးေတြကို tranquilizers လို႔လဲေခၚတယ္။ benzodiazepines = Xanax (alprazolam), Klonopin (clonazepam), Valium (diazepam), Ativan (lorazepam) ေဆးေတြ ျဖစ္တယ္။
အမ်ားဆံုးသံုးတဲ့ Alprazolam ေဆး၏ ေဘးထြက္အက်ိဳးမ်ား
အျဖစ္နည္းတဲ့ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ = စိတ္တို၊ ၂၇႕၂% လူဝ၊ ေခြ်းမ်ား၊ အိပ္မေပ်ာ္၊ ၾကြက္သားေတြလႈတ္၊ မွတ္ဥာဏ္ေလ်ာ့။ အရက္နဲ႔ေရာရင္ ဒါေတြပိုျဖစ္တယ္။ လိင္စိတ္ေျပာင္းမယ္။ ၁၄႕၄% မွာ လိင္စိတ္နည္းျပီး၊ ၇႕၇% မွာ ကဲတယ္။ လိင္အဂၤါမသန္မာတာ၊ မျပီးစီးတာျဖစ္တယ္။ ရွားပါတဲ့အျဖစ္မ်ိဳးေတြ = ဝမ္းပ်က္၊ ဝမ္းခ်ဳပ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ ဆီးသြားရခက္၊ မ်က္စိေဝဝါး၊ ဗိုက္နာ၊ ေသြးဖိအားက်။
ဆရာဝန္ေပးတဲ့အတိုင္း အတိအက်ေသာက္ပါ။ လိုတာထက္ပိုေသာက္ရင္ သိပ္အိပ္ခ်င္မယ္။ သတိလစ္မယ္။ လက္အစိုနဲ႔ ေဆးကိုမကိုင္ပါနဲ႔။ ခ်ိဳခ်ဥ္လို လွ်ာ-ပါးေစာင္မွာ သူ႔အလိုလို ေပ်ာ္သြားပါေစ။ စိတ္ေရာဂါမတူရင္ ေဆးအက်ိဳးမတူတာ ျဖစ္ေစတယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးဆက္ေသာက္ေနမွရတယ္။ ၁ ႏွစ္ဆက္ေဆးေသာက္ရသူ ၃ ပံု ၁ ပံုက ေဆးျဖတ္လို႔ မရဘူး။ ေဆာက္တည္ရာမရ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္တာမ်ိဳးကို သိသိသာသာသက္သာေစတယ္။ စားခ်င္စိတ္ ေျပာင္းတယ္။ ဆာတတ္တယ္။ တည္ျငိမ္မႈ နည္းတယ္။ စကားေျပာေႏွးတယ္။ သြားရည္မ်ားမယ္။ အာရံုစိုက္ရခက္မယ္။ ေခါင္းက ေပါ့ေနသလို ခံစားရမယ္။ အသက္ၾကီးသူေတြမွာသာ ဒီလို ျဖစ္တတ္တယ္။ မ်က္စိေရတိမ္ရွိေနသူ၊ မိႈေဆး Itraconazole or Ketoconazole ေတြေသာက္ေနသူ၊ အသည္းမေကာင္းသူ၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းသူ၊ သတ္ေသခ်င္စိတ္ရွိသူ မေပးပါ။ ကိုယ္ဝန္မသံုးရပါ။ ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ မေပးရပါ။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္လဲ မေပးပါ။
အေမရိကန္လူမ်ိဳးအရြယ္ေရာက္သူေတြ စုစုေပါင္း ၁၉ သန္းမွာဒီေရာဂါရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုရင္ ကေလးဘဝကတည္းကေန ခံစားေနရတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြ အေၾကာက္တရားကင္းေဝးၾကပါေစ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
