ခံစားရမွာေတြက အသဲ (ဆဲလ္) ေတြ အလုပ္မလုပ္ေတာ့လို႔ျဖစ္ရတဲ့ တိုက္ရိုက္ျဖစ္လာတာေတြနဲ႔ အစာလမ္းေၾကာင္း ေသြးလွည့္စနစ္ ခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔ ျဖစ္တာေတြကို စုေပါင္းျပီး ခံစားရလိမ့္မယ္။
အသဲအလုပ္ပ်က္ရင္
• Spider angiomata or spider nevi အေရျပားေပၚမွာ ေသြးေၾကာေလးေတြက ပင့္ကူးအိမ္လိုျဖစ္တာ၊
• Palmar erythema (အီစထိုဂ်င္း) ေဟာ္မုန္း မ်ားလာလို႔ လက္ဝါးမွာ နီျမန္းေနတာနဲ႔ Gynecomastia ရင္သား ၾကီးလာတာ၊
• Hypogonadism လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာေဟာ္မုန္းေတြနည္းလာတာ၊ ပန္းေသ-ပန္းညွိဳး၊ လိင္စိတ္နည္း၊ က်ားအေစ့ေသးငယ္၊
• အသဲအရြယ္အစား ၾကီးႏိုင္ ေသးႏိုင္တယ္။
• အသဲေျခာက္ရာကေန ေရဖ်င္းျဖစ္လာမယ္။ လူကအရင္ကလို သက္ေတာင့္သက္သာမေနႏိုင္ေတာ့ပါ။ ပိုးဝင္တာလဲ သူမ်ားထက္ခံရႏိုင္တယ္။
• Fetor hepaticus အသက္ရွဴထုတ္တာမွာ dimethyl sulfide (ဆာလ္ဖါနံ႔) ထြက္ေနမယ္၊
• Jaundice အသားအေရး၊ မ်က္လံုး၊ ဆီးဝါလာမယ္။ လူျမင္ရတာသာမက ကိုယ္ထဲမွာလဲ ဝါေနမယ္ဆိုတာ သတိျပဳပါ။ ေသြးစစ္လို႔ bilirubin 2–3 mg/dL or 30 mmol/L ေက်ာ္တာနဲ႔ ဝါတာကို ျမင္ရျပီ။
အစာလမ္းေၾကာင္း ေသြးလွည့္စနစ္ ခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔ ျဖစ္မွာေတြ
• ေဘလံုးၾကီးလာမယ္၊
• အစာျမိဳျပြန္ေအာက္ဖ်ားမွာ ေသြးျပန္ေၾကာေတြထံုးေနမယ္။ အဲဒါကေနသြးယိုမယ္။ ယုတ္တရက္ျဖစ္လို႔ ေဆးကုခ်ိန္မမီရင္ အသက္ဆံုးပါႏိုင္တယ္။
• ခ်က္နားမွာ ေသြးျပန္ေၾကာေတြေဖါင္းလာမယ္၊
• ႏွလံုးကို နားၾကပ္နဲ႔နားေထာင္ရင္ (ရင္ေခါင္းေနရာမွာ) အသံတမ်ိဳးၾကားရမယ္။
• တျခားသိႏိုင္တာေတြလဲရွိေသးတယ္။
• လက္သည္းေျခသည္းေတြ ေျပာင္းမယ္။ Terry's nails ဆိုတာ လက္သည္း အဖ်ားပိုင္း ၃ ပံု ၁ ပံုက ျဖဴေနတာကိုေခၚတယ္။ လက္သည္းကို ေဘးတိုက္ေရာ ထိပ္ကေနပါၾကည့္ရင္ အလယ္မွာခံုးေနမယ္။
• အရိုးအရွည္စားေတြ ေရာင္ျပီး နာမယ္။
• လက္ဝါး ေကြးထားသလို ေကာက္ေနမယ္။
• အားယုတ္မယ္၊ အစားပ်က္မယ္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်လာမယ္။
ေရာဂါေရွ႕တိုးလာရင္
• ေသြးျခည္ဥေတြထြက္မယ္၊ ေသြးယိုတာေတြျဖစ္မယ္။
• ဦးေႏွာက္ကိုထိခိုက္ျပီး အသိစိတ္ရႈတ္ေထြးတာနဲ႔ သတိလစ္တာဆက္ျဖစ္လာမယ္။
• ေရာဂါတခုခုဝင္လို႔ ေပးရမဲ့ေဆးေတြကို သတိနဲ႔ဆင္ျခင္ရပါေတာ့မယ္။
ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ
• ၃ဝ% ဟာ (ဘီ) ပိုး၊ ၂၇% ဟာ (စီ) ပိုးကေနဆက္ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ% ဟာ အရက္ကေနဆက္ျဖစ္တယ္။
• အရက္-အသဲေရာဂါဟာ အရက္ေသာက္မ်ားသူ၊ ၾကာသူေတြထဲက ၁ဝ-၂ဝ% မွာျဖစ္တယ္။
• အရက္နဲ႔မဆိုင္ဘဲျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ အဆီေတြစုလာလို႔ပါ။ အဝလြန္သူေတြ ၄ဝ% မွာျဖစ္တယ္။ ဆီးခ်ိဳရွိသူ၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါရွိသူေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အရက္မေသာက္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာျဖစ္ရတာ ဒါမ်ိဳးပါ။
ဓါတ္ခြဲခန္းစစ္ေဆးခ်က္မ်ား
• Thrombocytopenia ေသြးမံႈနည္း၊
• AST နဲ႔ ALT ေတြက အသင့္အတင့္မ်ားျခင္း။
• Alkaline phosphatase အနည္းငယ္မ်ားျခင္း။
• Gamma-glutamyl transferase မ်ားျခင္း၊
• Bilirubin အေစာပိုင္းမွာ ပံုမွန္ေပမဲ့ ၾကာရင္ မ်ားလာမယ္။
• Albumin နည္းျခင္း၊
• Prothrombin time မ်ားျခင္း၊
• Globulins မ်ားျခင္း၊
• Serum sodium နည္းျခင္း၊
• Leukopenia and neutropenia နည္းျခင္း၊
• တျခားစစ္ေဆးနည္းေတြလုပ္ႏိုင္တယ္။ Serology for hepatitis viruses, autoantibodies, Ferritin and transferrin saturation, Immunoglobulin levels (IgG, IgM, IgA), Cholesterol and glucose, Alpha 1-antitrypsin, CT of the abdomen, Ultrasound, Endoscopy, Gastroscopy
ဘယ္လိုလုပ္ႏိုင္သလဲ
• အားမနာတမ္းေျပာရရင္ အသဲပ်က္စီးျပီးသား ရင္းစားျပန္မရေတာ့ပါ။ ဆက္မတိုးေအာင္သာလုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္စရာေတြကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။
• ပိုးဝင္ေနရင္ပိုးေသေဆးေပးမယ္။ ယားေနရင္၊ ဝမ္းခ်ဳပ္ေနရင္ ဆိုင္တဲ့ေဆးေပးမယ္။
• အရက္ေၾကာင့္ျဖစ္ရသူက လံုးဝအရက္ျဖတ္လိုက္ပါ။
• (ဘီ) ပိုး၊ (စီ) ပိုရွိသူက ဆိုင္ရာေဆးကုနည္းလုပ္ရပါမယ္။ ဥပမာ Interferon ေဆး။
• Corticosteroids ေဆးကို Autoimmune hepatitis အတြက္ေပးမယ္။
• Wilson's disease ဆိုရင္ Chelation therapy (Penicillamine) ေဆးနဲ႔ Copper (ေကာပါး) ေတြကို သက္သာေစမယ္။
• ကိုယ္ေရာင္၊ ဖ်င္းစြဲေနသူ အငန္ေရွာင္ပါ။ ဆီးသြားေစတဲ့ Aldosterone antagonists (Spironolactone) နဲ႔ Loop diuretics ေဆးေတြသံုးတယ္။
• လိုအပ္သူကို ေဖါက္ထုတ္ေပးရတယ္။
• အစာမ်ိဳလမ္းေသြးယိုရင္ အေရးေပၚကုသရမယ္။
• ဦးေႏွာက္ထိခိုက္တာကို (ပရိုတင္း) ေလွ်ာ့စားေစရတယ္။
တျခားဆိုးတဲ့ေရာဂါမရွိသူေတြက ေနာက္ဆံုးမွာ အသဲအစားထိုးကုသရေတာ့ပါမယ္။ အေမရိကားမွာ တႏွစ္ကို လူေပါင္း ၂၇ဝဝဝ ေသဆံုးေနရတယ္။ ေရာဂါေနာက္ပိုင္းေရာက္ေနသူေတြထဲက ၁ဝ ႏွစ္ေနရင္ ၃၄-၆၆% ေသဆံုးရတယ္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသားအေပါင္း အသဲေကာင္းၾကပါေစ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၃-၂-၂ဝ၁၄