လက္ဖက္ရည္ဟာ ေသာက္စရာမွန္သမွ်ထဲမွာ ေကာ္ဖီနဲ႔အတူ ေပၚျပဴလာအျဖစ္ဆံုးပါ။ ေကာ္ဖီ၊ အရက္၊ အေအးေတြ အားလံုး ေပါင္းလိုက္တာထက္ေတာင္မွ လက္ဖက္ရည္က ပိုမ်ားတာ အိႏၵိယမွာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတာင္ လူတေယာက္ တႏွစ္ေသာက္တာ ၇၅ဝ ဂရမ္ သာရွိပါသတဲ့။ တူရကီမွာက ၂႕၅ ေကဂ်ီရွိလို႔ တဦးခ်င္းေသာက္သံုးမႈႏံႈး အမ်ားဆံုး။
လက္ဖက္ပင္ရာဇဝင္က အာရွမွာစတင္ခဲ့တာပါ။ တရုပ္၊ အိႏၵိယနဲ႔အတူ ျမန္မာႏိုင္ငံလဲပါတယ္။ ဘီစီ ၃ဝဝ-ေအဒီ ၂ဝဝ (ရွန္ေနာင္ ဘင္ ကို ဂ်င္း) ေခၚတဲ့ တရုပ္ ေဆးဖက္ဝင္အပင္ေတြအေၾကာင္း စာအုပ္မွာ အေစာဆံုးေတြ႔ရတယ္။ ပါးစပ္ေျပာ တရုပ္သမိုင္းမွာ ဘီစီ ၂၇၃၇ က (ရွန္ႏြမ္) ဧကရာဇ္ဟာ လက္ဖက္ပင္ေအာက္မွာ စံေနယင္း သူေသာက္တဲ့ ေရေႏြးထဲ အမွတ္တမဲ့က်တဲ့ အရြက္ကို ရာဇအိေျႏၵမပ်က္ ဆက္ေသာက္ရာကေန သေဘာက် ႏွစ္ျခိဳက္ေတာ္မူျပီးေနာက္ လူေတြ လိုက္ေသာက္လာ ၾကတယ္လို႔ဆိုတယ္။
ဒီစာဖတ္ရေတာ့ ဟိုအရင္က စိတ္ကူးယဥ္ ဝတၳဳတပုဒ္ထဲမွာ “စေထာ္ဘယ္ရီပင္ေအာက္ အတြဲတတြဲ ထိုင္ျပီးေနာက္” ဆိုတာေရးမိသူ လူေျပာခံရတာ အမွတ္ရလာတယ္။ အခုျမင္ လက္ဖက္ပင္ေအာက္မွာ လူထိုင္လို႔ မလြတ္တာမို႔ တရုပ္ ဘုရင္ လက္ဖက္ပင္ေအာက္ ေမွာက္ေနမလားေပါ့။ ျပီးမွ ခုေခတ္မွာ အရြက္ခူးရအဆင္ေျပေအာင္ လက္ဖက္ပင္ေတြကို ရင္ေခါင္းေလာက္သာ ထားၾကတယ္မဟုတ္ပါလား။
ဗမာျပည္က ထူးစရာရွိရင္ ထူးပါတယ္။ ထူးတဲ့အေကာင္းထဲမွာ လက္ဖက္အေၾကာင္းလဲပါတယ္။ လက္ဖက္ကို အနည္းဆံုး သံုးမ်ိဳးလံုးသံုးတတ္တာ ဗမာဘဲရွိတယ္။ လက္ဖက္ရည္ၾကမ္း၊ လက္ဖက္ရည္ခ်ိဳ၊ လက္ဖက္သုပ္၊ ဒါတင္ ဘယ္ဟုတ္မလဲ လက္ဖက္ရည္ဆိုင္ထိုင္တာလဲ ကိုယ့္ဆီမွာဘဲရွိတာ။ ကမာၻမွာ (ကေဖး)၊ (ရက္စ္ေတာရင့္)၊ (ေဟာ္တယ္)၊ (ေကာ္ဖီ-ေဟာက္စ္) ေတြမွာသာ လက္ဖက္ရည္ကို ထိုင္ေသာက္လို႔ေတာ့ရမယ္။ (တစ္ပ္) ေပးရမယ္။ အိႏၵိယမွာ အပိုအဆာေတာ့ မေပးရပါ။ ခက္တာက အုတ္ခံု၊ ေက်ာက္တံုးမွာသာ ထိုင္တတ္သလို ထိုင္ေသာက္ရတယ္။ ကိုယ့္ဆီက ဆိုင္မွာေတာ့ လက္ဖက္ရည္ မွာတတ္ေအာင္ ေခတ္စကား တတ္မွရတယ္။ (ကင္ညာ) မွာ ေသာက္ၾကတာကလဲ “ေက်ာက္ပန္းေတာင္း” လို အလြန္ခ်ိဳျပီး၊ တကယ္လဲပူတဲ့ လက္ဖက္ရည္ဘဲတဲ့။
သူမ်ားဆီမွာ High tea လို႔ေခၚတာ ဖက္ရွင္တခုလိုပါ။ ညေန ၅ နာရီနဲ႔ ၆ နာရီၾကားမွာ ဆိုရွယ္ လူစုလူေဝး လုပ္ၾကတာပါ။ Meat Tea လို႔လဲ ေခၚေသးတယ္။ အေမရိကန္ေတြ ထြင္တာပါ။ လက္ဖက္ေျခာက္နဲ႔ အေမရိကန္ သမိုင္းမွန္ရွိတယ္။ ၁၇၇၃ ဒီဇဘၤာ ၁၆ ရက္မွာ ျဗိတိသွ်-ကိုလိုနီ၊ ေဘာ္စတြန္ျမိဳ႕မွာ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီပိုင္ သေဘၤာသံုးစီးေပၚက လက္ဖက္ေျခာက္ ေသတၲာမွန္သမွ် ပင္လယ္ထဲ သြန္ခ်ခဲ့ၾကလို႔ (ေဘာ္စတြန္ တီးပါတီ) လို႔ တြင္ခဲ့တယ္။
မင္းသမီးနဲ႔ တဆက္ထဲ အမ်ိဳးသမီးေတြလဲ ေျပာပါအံုးမယ္။ လက္ဖက္ရည္ဆိုင္ ယဥ္ေက်းမႈကိုစခဲ့တာ အမ်ိဳးသမီးပါ။ ၁၈၆၄ ဂရိတ္-ျဗိတိန္မွာ ေပါင္မံု႔ဆိုင္ရဲ႕ ေဖါက္သည္ေကာင္းေတြကို စျပီးတည္ခင္းရာကေန ျဖစ္လာတာတဲ့။ လက္ဖက္ေျခာက္မွာ အေရာင္ဆိုးတာပါ-မပါ စမ္းနည္းကို အမ်ိဳးသမီးေဒါက္တာ (ရိဒ္) ကေနထြင္ခဲ့လို႔ Read Test ေခၚပါတယ္။
ရုကၡေဗဒလို Camellia sinensis ေခၚတယ္။ အျမဲစိမ္း အပြင့္ပြင့္တဲ့အပင္မ်ိဳး။ မိုးေရ တႏွစ္မွာ အနည္းဆံုး လကၼ ၅ဝ ရမွ ေပါက္တယ္။ ေျမကလဲ အခ်ဥ္ဓါတ္ရွိမွ ေကာင္းတယ္။ အျမင့္ေပ ၄၉ဝဝ လို႔ ဆိုတယ္။ “လက္ဖက္ေကာင္း စားခ်င္ရင္ ပေလာင္ ေတာင္တက္ေႏွး” ဆိုတာက ပေလာင္လူမ်ိဳးေတြဟာ လက္ဖက္ခူးရာမွာ အႏုစိတ္၊ အေသးစိတ္လုပ္ရလို႔ ေတာင္ေစာင္းတေလွ်ာက္ လက္ဖက္ခူးရာ ေျဖးရ-ေႏွးရတာကို ေျပာတာပါ။
လက္ဖက္ရြက္က အေရာင္ ၆ မ်ိဳးေတာင္ရွိတယ္။ အျဖဴကေန အနက္အထိ။ ေတာင္အာဖရိကမွာ ေပါက္တဲ့ Rooibos plant ကို Red bush ေခၚေတာ့ အာရွမွာေခၚတဲ့ Red tea ကိုဘဲ Black tea လို႔ေခၚတယ္။ သူတို႔လုပ္ေတာ့ ရႈတ္ကုန္ေရာ။ Black tea ေဖ်ာ္တာမွာ ေရေႏြးကို ၁ဝဝ ဒီဂရီအထိမေရာက္ခင္ လက္ဖက္ေျခာက္ ထည့္ရတယ္။ Green tea ၾကေတာ့ အဲေလာက္ ဆူစရာမလိုပါတဲ့။ White or Oolong tea ကိုေတာ့ ၉ဝ-၁ဝဝ ပူလဲ ရတယ္ဆိုဘဲ။
လက္ဖက္ရည္နဲ႔ က်န္းမာေရး ဆက္စပ္မႈမွာ ျငင္းစရာေတြရွိတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အက်ိဳးေတြထဲမွာ ကင္ဆာနဲ႔ ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါေတြကို ကာကြယ္တာပါတယ္။ တိရစၧာန္ေတြမွာ စမ္းလို႔သိတာပါ။ လူေတြကို အဲလိုထိ ျဖစ္ေစဘို႔ လိုအပ္တဲ့ ပဏာမမွာ ျငင္းစရာျဖစ္ေနတယ္။ ၂ဝ၁ဝ သုေတသနတခုအရ အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူ ၄၈ဝဝ ကို စမ္းေတာ့ စိတ္ကူး စိတ္သန္းေတြ ေလ်ာ့နည္းလာတာမွာ သက္သာတာေတြ႔ရတယ္။ အရိုးလဲ ေကာင္းေစသတဲ့။
လက္ဖက္ရြက္ဟာ ေခသူမဟုတ္ပါ။ ဓါတုအမ်ိဳးေပါင္း ၇ဝဝ ေက်ာ္ပါတယ္။ (အမိုင္ႏိုအက္စစ္၊ ဗီတာမင္ စီ၊ အီး၊ ေက၊ နဲ႔ (ေပၚလီဆက္ခရိုက္) ေတြပါတယ္။ (ဆဲလ္) ေတြကေန ေရာဂါ ျပီးတာကို ေဆာင္ရြက္ေပးရာမွာ အကူအညီေပးတယ္။ (ဆဲလ္) နံရံေတြကို ပ်က္စီးမွာကို သက္သာေစႏိုင္တယ္။ (ဖလိုရင္း) ဆိုတာပါလို႔ သြား-သြားဖံုမွာ ေရစီးကမ္းျပိဳျဖစ္တာ ကာကြယ္ေစတယ္။ ေသြးဖိအား ထိန္းညႇိတာ၊ အဆီထိန္းေပးတာ၊ ဆီးထဲက အခ်ိဳဓါတ္ထိန္းတာေတြကိုပါ သက္ေရာက္ေစတယ္။ ဗက္တီးရီးယားေတြကိုလဲ ေသေစ၊ တားေစႏိုင္တယ္။
သူ႔ထဲမွာ (အင္တီေအာက္ဆီဒင့္) ျဖစ္တဲ့ (ကက္တာခ်င္) ပါတယ္။ လက္ဖက္က လတ္ဆတ္ေနရင္ အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၃ ပံု ၁ ပံုက သူဘဲ။ (ဆဲလ္) ေတြ ပ်က္စီးမွာကို ကာကြယ္တဲ့သတၲိကို ေျပာတာပါ။ (ေကဖင္း) အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၃% ပါတယ္။ အေမရိကန္ အာဟာရအသင္းအဆိုအရ တခြက္မွာ (ေကဖင္း) 40 mg ပါတယ္။ ေကာ္ဖီတခြက္မွာ 85 mg ပါတယ္။ တေန႔ ၈ ခြက္ထက္မ်ားရင္ မေကာင္းဘူး။
တရုပ္-ဟန္ လူမ်ိဳးေတြက လက္ဖက္ရည္ကို ႏြားႏို႔မပါဘဲ ေသာက္ရာကေန မန္ခ်ဴးေတြ ဝင္လာမွ အက်င့္ရလာသတဲ့။ လက္ဖက္ရည္ထဲ ႏြားႏို႔ထည့္လိုက္ရင္ ေကာင္းက်ိဳး ေလွ်ာ့ေစတယ္လို႔ ၂ဝဝ၇ ဥေရာပႏွလံုးဂ်ာနယ္က ဆိုတယ္။ အိႏၵိယမွာ ဘယ္ေနရာျဖစ္ျဖစ္ ႏြားႏို႔နဲ႔သာေဖ်ာ္တယ္။ ဗမာျပည္ကလို ခ်က္ႏို႔ဆီဆိုတာ မရွိပါ။ ဗူးႏို႔ဆီလဲ ရွိေတာ့ရွိတယ္၊ ရွားတယ္ေပါ့။ အပိုအဆာ ထည့္တာလဲ ထြင္ၾကတယ္။ စပယ္ပြင့္ေျခာက္ ထည့္တာ တရုပ္၊ ဗမာတူပါတယ္။ ဆားထည့္တာ အာရပ္၊ ဗမာ တူတာဘဲ။ သံပုရာထည့္တာ ရုရွားနဲ႔ အီတလီမွာမ်ားတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ဝီစကီ၊ ဘရန္ဒီေတြထဲ ထည့္ေသာက္တာလဲ ရွိေသးတယ္။ အႏၵိယမဆလာက်ာေယးဆိုတာ အစံုထည့္တယ္။ မနက္ခင္း ခ်င္း (ဂ်င္း) ထည့္တယ္။ တခ်ိဳ႕က (ဖါလာ) လဲ ထည့္တယ္။ အိႏၵိယကိုလာရင္ ေရေသာက္တာ စိတ္မခ်ရဘူး။ လက္ဖက္ရည္ကေတာ့ စိတ္ခ်ႏိုင္ပါတယ္တဲ့။
လက္ဖက္ရည္ တည္ခင္းတဲ့ခြက္ကလည္း စကားေျပာေသးတယ္။ သိတဲ့အတိုင္း ဗမာေတြက ေၾကြပန္းကန္၊ စဥ့္ပန္းကန္ သံုးတာမ်ားတယ္။ အိႏၵိယမွာ ေၾကြအတုသာသံုးတယ္။ အိႏၵိယေျမာက္ပိုင္းမွာ ေျမခြက္ေလးေတြ သံုးပါတယ္။ သံုးျပီး လြင့္ပစ္ရလို႔ ဒါလဲ တခါသံုးဘဲ။ ဗုဒၶဂါယာ ဘုရားဖူးျပန္ ေဆာင္းပါးတပုဒ္ ဖတ္ရတယ္။ လက္ဖက္ရည္ကို (ဟင္ဒီ) လို Chai (က်ားယ္) (ခ်ားယ္) လို႔ အသံထြက္တယ္။ စကားမတူရင္ ကိုယ္နဲ႔နီးစပ္တာ ယူတတ္ၾကေတာ့ စာေရးဆရာမတဦးက
“ကာလကတၲား ဘူတာမွာ က်ားေဟ့၊ က်ားေဟ့ဟု ေအာ္၍ေရာင္းေသာ လက္ဖက္ရည္ကို အိုးပုတ္နဲ႔ ေသာက္ခဲ့ရသည္။” ခုထိ ရီရလို႔ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
(ေဂ်၊ ဂြ်န္ကာ) ၁၆၇ဝ က ကဗ်ာနဲ႔ စာဖြဲ႔တယ္။
Tea that helps our head and heart ႏွလံုး နဲ႔ ဦးေႏွာက္ကို ကူညီေပး၊
Tea medicates most every part ေနရာတကာအတြက္ ေဆး၊
Tea rejuvenates the very old အိုနာ-ဇရာေဘး ငယ္ရုပ္ဆင္လို႔ေပး၊
Tea warms the hands of those who're cold လက္ဖ်ားေအးတာ ေႏြးလာေစမဲ့ (က်ာေယး)။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂-၁-၂ဝ၁၁
၆-၄-၂ဝ၁၄